Bugün, 28 Mart 2024 Perşembe

ERDEK MÜFTÜLÜĞÜ


İSLÂMÎ GELENEKTE ÖĞRETMEN-ÖĞRENCİ İLİŞKİSİ

-CÜŞEMÎ VE ZEMAHŞERÎ ÖRNEĞİ-


-CÜŞEMÎ VE ZEMAHŞERÎ ÖRNEĞİ-
Talebe-hoca ilişkisinde öğrencinin hocasının söylem, yöntem ve üslubundan etkilendiği herkesçe malumdur. Bu durum, belki de hoca-öğrenci ilişkisinin doğurduğu kaçınılmaz sonuçlarından birisi olarak değerlendirilebilir. Daha önce de zikri geçtiği gibi Cüşemî’nin tefsirde Zemahşerî’nin hocalığını yaptığı rivayet edilmiştir. Peki, Zemahşerî, Cüşemî’nin usul, üslup ve söylemlerinden etkilenmiş midir? Bu yazıda bu sorulara cevap bulmaya çalışılacaktır.
İslâmî gelenekte hoca ile talebe sürekli birlikte anılmış ve birbirleriyle ilmî açıdan mukayese edilmiştir. Sözgelimi Vâhidî’nin (ö. 468/1076) hocası Sa’lebî’den (ö. 427/1035) daha iyi Arapça bildiği; Sa’lebî’nin de tefsir rivayetlerinde Vâhidî’ye oranla daha bilgili olduğu söylenmiştir. Bununla birlikte, Ferrâ da (ö. 207/822), hocası Kisâî (ö. 189/805) ile karşılaştırılmış ve Kûfeliler tarafından Ferrâ’nın, hocası Kisâî’den daha âlim olduğu ileri sürülmüştür. Bilindiği kadarıyla Cüşemî ile Zemahşerî arasında zikri geçen âlimlerde olduğu gibi hangisinin daha âlim olduğuna dair kayıtlarda herhangi bir yoruma rastlanılmasa da her ikisinin yöntem ve üslubuna yönelik birkaç mülahazada bulunulabilir.
Öncelikle Cüşemî ile Zemahşerî’nin ayetleri yorumlamada kullandıkları tekniğin çok farklı olduğunun en başta vurgulanması gerekmektedir. Cüşemî, ayetleri izah ederken büyük ölçüde rivayet eksenli bir yaklaşım sergilemiştir. Zemahşerî ise, belâgat-dil merkezli bir tefsir anlayışını benimsediği rahatlıkla ifade edilebilir. Zemahşerî’nin en temel başvuru kaynakları Zeccâc (ö. 311/913), Mu’tezile’de daha çok belâgatle meşguliyeti ile tanınan Rummânî (ö. 384/994), Arap dil bilgini ve edebiyat nazariyatçısı Abdülkâhir el-Cürcânî’nin (ö. 471/1078-79) Esrâru’l-Belâğa’sı ve Delâilu’l-İ’câz adlı eserleriyken, Cüşemî söz konusu kaynakların -Abdülkâhir Cürcânî belki istisna edilecek olunursa- hemen hepsini kullanmıştır. Bu çerçevede, kaynak noktasında Cüşemî, pergelin ayağını çok daha fazla açtığı ileri sürülebilir.
Bunun yanında Cüşemî, tefsirinde kelâmî konulara sıkça temas etmiş ve bu doğrultuda bilhassa Mu’tezile’ye karşı tavır takınan Cebriyye ile girdiği polemiklere hemen her ayette atıfta bulunmuştur. Zemahşerî’nin tefsirinde ise, Cüşemî’ye kıyasla kelâmî konular ve tartışmalara fazla yer verilmediği net bir şekilde görülmektedir. Zaten onun sadece el-Minhâc fî uṣûli’d-dîn adında hacimli olmayan bir kelam risalesine sahip olması
bunun açık bir göstergesidir. Cüşemî’nin ise birden çok kelam risalesinin bulunması da bu nokta onun kelam ile meşguliyetinin olduğunun net bir kanıtı olarak değerlendirilebilir. Diğer taraftan, her iki müfessirin ayetleri yorumlamadaki takip ettiği usul ve yöntem takipçilerini belirlemede önemli bir rol oynadığı söylenebilir. Sözgelimi, Cüşemî’nin tefsirdeki usul ve yöntemini Şiî-İmâmiyye müfessirlerinden Tûsî (ö. 460/1067) ve Tabersî (ö. 548/1154) benimserken, Zemahşerî’nin tefsirdeki tarzı Beydâvî (ö. 685/1286), Nesefî (ö. 710/1310), Ebû Hayyân (ö. 745/1344), Ebüssuûd (ö. 982/1574) ve diğer bazı müfessirleri etkilemiştir.
Cüşemî ve Zemahşerî her ikisi de Behşemiyye ekolüne bağlı olmasına rağmen, genel manada Cüşemî olgunlaşmış geleneksel Mu’tezile kelamına bağlı kalmayı tercih etmiştir. Bu kapsamda, Cüşemî ile Zemahşerî’nin izinden yürüdüğü Mu’tezile imamları da farklılık göstermiştir. Mesela Cüşemî, kelamî konularda daha çok Kâdî Abdülcebbâr’ı takip ederken, Zemahşerî talebe-hoca ilişkisi yaşadığı İbnü’l-Melâhimî (ö. 536/1141) onun da hocası ve aynı zamanda Behşemiyye ekolünün genel karakteristiğinden ayrılan Ebü’l-Huseyn el-Basrî’nin (ö. 436/1044) görüşlerini takip etmiştir. Netice itibariyle Cüşemî’nin öğrencisi olduğu savunulan Zemahşerî’nin, hocası Cüşemî’nin birkaç söylem tarzı dışında tefsir metodolojisinden etkilendiği çıkarımında bulunmak en azından şimdilik mümkün gözükmemektedir.
 

  • BIST 100

    8806,72%-0,01
  • DOLAR

    32,25% 0,25
  • EURO

    35,09% 0,72
  • GRAM ALTIN

    2273,04% 0,89
  • Ç. ALTIN

    3854,72% 0,51
  • Perşembe 22.6 ° / 10.7 ° Bölgesel düzensiz yağmur yağışlı
  • Cuma 22.9 ° / 9.8 ° Güneşli
  • Cumartesi 24.7 ° / 11.1 ° Güneşli

Balıkesir

28.03.2024

  • İMSAK 05:27
  • GÜNEŞ 06:52
  • ÖĞLE 13:19
  • İKİNDİ 16:49
  • AKŞAM 19:35
  • YATSI 20:54