OSMANLI TEFSİR GELENEĞİ

Osmanlı tefsir geleneğinin iki ana kaynaktan beslendiği söylenebilir. Bunlardan birincisi Arap dili ve fıkıh usulüne dayanan beyânî bilgi sistemi (epistemoloji) diğeri ise, keşf ve ilhamın yanında nazarî boyutu bulunan irfânî bilgi sistemidir. Ama Osmanlı tefsir geleneğinin teşekkülündeki en temel kaynak irfânî bilgi sistemine dayanan işârî tefsir geleneğidir. Öyle ki Osmanlı müfessirlerine ait tefsirlerin çok büyük bir kısmı ya tamamen işârî nitelikli ya da az çok işârî yorumlar barındırmaktadır. Bu türden eser veren Osmanlı müfessirleri arasında Bedreddîn Simâvî (ö. 823/1420), Molla Fenârî (ö. 834/1431), Cemâl Halvetî (ö. 899/1494), Ni´metullah Nahcıvânî (ö. 920/1514), Muhyiddîn Niksârî (ö. 901/1495), Aziz Mahmûd Hüdâyî (ö. 1038/1628), Niyâzî-i Mısrî (ö. 1105/1694), İsmail Hakkı Bursevî (ö. 1137/1725) gibi âlimler gösterilebilir. Osmanlılar döneminde işârî-tasavvufî tefsirin rağbet görmesinde, 1331´de İznik´te kurulan ilk medresenin başına Muhyiddîn İbnü´l-Arabî´nin (ö. 638/1240) görüşlerini benimseyen Ekberiyye ekolünün önemli temsilcisi Dâvûd-i Kayserî´nin (ö. 751/1350) getirilmesiyle tasavvuf, Osmanlı medrese kültürünün bünyesine girdiği belirtilmiştir. Meseleye bu yönüyle bakıldığında, klasik dönem Osmanlı´nın tefsir geleneğinde nazarî irfanın ağır basması esas itibariyle Muhyiddîn İbnü´l-Arabî ile onun takipçisi Sadreddîn Konevî´nin Anadolu coğrafyasında bıraktığı izlere dayanmaktadır. Bu noktada gerek Molla Fenârî´de gerekse diğer birçok Osmanlı müfessirinde Hurûfî-Bâtınî anlayışa yönelik bir ilgiden söz etmek mümkündür. Bu konuda bahis açılacak olunursa, Osmanlı´da Hurûfî-Bâtınîlik eğilimin en bariz şekilde görüldüğü mutasavvıf müfessirlerden biri Niyâzî-i Mısrî (ö. 1105/1694)´dir. Öte yandan, ilk Osmanlı şeyhülislamı olarak kabul edilen Molla Fenârî Osmanlı´nın klasik döneminde tefsirde senkretizmin (farklı bilgi sistemlerine ait görüş ve yorumların harmanlanması, farklı din, kültür veya düşünce ekollerinin birleştirilmesi veya birbirinden farklı öğreti, düşünce ve kültür yapılarının kaynaştırılması) en güzel örneğini sergilediği Aynu´l-A´yân isimli eserinde tasavvufî-irfânî epistemolojiyi çok iyi bir şekilde yansıttığı ifade edilmiştir. Bu konu bir kenara bırakılacak olunursa, Osmanlı müfessirleri genel manada Beğavî´nin (ö. 516/1122) Me´âlimü´t-Tenzîl´i, Zemahşerî´nin (ö. 538/1144) el-Keşşâf´ı, Fahreddîn er-Râzî´nin (ö. 606/1210) Mefâtîhu´l-Ğayb´ı ve Beydâvî´nin (ö. 685/1286) Envâru´t-Tenzîl´i gibi beyânî tefsir geleneğinin öne çıkan müfessirlerin eserlerini kaynak olarak kullanmışlardır. Osmanlı müfessirlerinden söz konusu bu kaynaklardan istifade eden ilk müfessirlerden biri Şihâbüddîn es-Sivâsî´nin (ö. 375/1455) Tefsîru´l-Kur´âni´l-Kerîm´i, Beğavî´nin ve Zemahşerî´nin tefsirleri başta olmak üzere Ebü´l-Hasen el-Vâhîdî´nin (ö. 468/1076) el-Basît-el-Vasît´i, Fahreddîn er-Râzî, Kurtubî´nin (ö. 671/1273) el-Câmi´li Ahkâmi´l-Kur´ân´ı ve Beydâvî´nin tefsirlerinden ilham alarak meydana getirmiştir. Kezâ, Alâuddîn es-Semerkandî (ö. 860/1450) Bahru´l-Ulûm, Musannifek (ö. 875/1470) eş-Şifâ adlı eserlerinde büyük ölçüde Zemahşerî ve Fahreddîn er-Râzî´den beslenmişlerdir. Bununla birlikte Molla Gürânî (ö. 893/1488), Kemalpaşazâde (ö. 940/1534), Ebussuûd (ö. 982/1574) gibi tanınmış Osmanlı müfessirleri de tefsirlerinde çoğunlukla Zemahşerî ve Beydâvî´nin tefsirlerinden istifade etmişlerdir. Bu bağlamda, Osmanlılar zamanında özellikle Zemahşerî ve Beydâvî´nin tefsirlerine gösterilen ilginin üzerinde durulması gerekmektedir. Osmanlı medreselerinde özellikle Zemahşerî ve Beydâvî okutulması, senelerce süren medrese tahsili sırasında hemen bütün ayrıntılarıyla öğrenilen Arap dili ve belagatinin yanı sıra, kıraat, fıkıh ve fıkıh usulü, hadis ve hadis usulü, mantık, felsefe, kelam gibi birçok alana ait bilgiyi; ama bilhassa da Arap dili ve belagatiyle ilgili birikimini etkin bir şekilde kullanma ve işlevsel kılma amacına bağlı olduğu söylenmiştir. Burada bir hususu özellikle belirtmek gerekmektedir ki o da Osmanlı medreselerinde Beydâvî´nin tefsiri Fahreddîn er-Râzî´nin tefsirine tercih edilmiştir. Her ne kadar Osmanlı müfessirleri büyük ölçüde Fahreddîn er-Râzî´nin tefsirinden yararlansa da Râzî´nin tefsirinin geniş kapsamlı olması ve dil bakımından kolay anlaşılır olması hasebiyle pek fazla rağbet görmediği veya en azından medreselerde ders kitabı olarak okutulmadığı, şeklinde izahlar yapılmıştır.
RAMAZAN SÖZLÜĞÜ ?İNFAK?
Allah´ın hoşnutluğunu kazanma niyetiyle harcamada bulunma. Sözlükte ?tükenmek, tamamlanmak, son bulmak? mânasındaki nefk kökünden türetilen infâk ?bitirmek, yok etmek; yoksul düşmek? gibi anlamlara gelirse de genellikle ?Allah´ın hoşnutluğunu elde etme amacıyla kişinin kendi servetinden harcama yapması, muhtaçlara aynî ve nakdî yardımda bulunması? demektir.
YÜCE ALLAH BUYURUYOR Kİ:
?Allah yolunda öldürülenleri sakın ölüler sanma. Bilakis onlar diridirler, Rableri katında Allah´ın, lütfundan kendilerine verdiği nimetlerin sevincini yaşayarak rızıklandırılmaktadırlar.? Al-i İmran,169
HZ.PEYGAMBER BUYURUYOR Kİ:
?Kim kötü ve çirkin bir iş görürse onu eliyle düzeltsin; eğer buna gücü yetmiyorsa diliyle düzeltsin; buna da gücü yetmezse, kalben karşı koysun. Bu da imanın en zayıf derecesidir.?
CEVABI NE?
Okunan Kur´an-ı Kerim´i dinlemenin hükmü nedir?
Kur´an-ı Kerim´i okumak ibadet olduğu kadar, onu dinlemek de farz-ı kifâye olarak nitelenen bir ibadettir (İbn Âbidîn, Reddü´l-muhtâr, II, 268).
Zira bir âyet-i kerimede, ?Kur´an okunduğu zaman ona kulak verip dinleyin ve susun ki size merhamet edilsin.? (A´râf, 7/204) buyrularak tilavet olunan Kur´an-ı Kerim´in dinlenmesi emredilmektedir. Şu kadar var ki, dinlemek için ortamın müsait olmadığı durumlarda, açıktan okunması uygun olmaz.
NASIL DUA EDELİM?
??Ey Rabbimiz! Bize gücümüzün yetmediği şeyleri yükleme! Bizi affet, bizi bağışla, bize acı! Sen bizim Mevlâmızsın. Kâfirler topluluğuna karşı bize yardım et." Bakara, 286