12 Eylül'de halk oylamasına sunulacak anayasa paketinde yaklaşık 50 milyon seçmen neye evet, neye hayır diyecek? Vatandaş evet' oylarıyla neye vize verecek, hayır' diyenler nelere karşı çıkacak? İşte madde madde anayasa paketinin içeriği
10. MADDE : POZİTİF AYRIMCILIK
- Yapılacak değişiklikle pozitif ayrımcılık' kavramı anayasaya giriyor. Maddede yer alan Kadınlar ve erkekler eşit haklara sahiptir. Devlet, bu eşitliğin yaşama geçmesini sağlamakla yükümlüdür' ibaresine Bu maksatla alınacak tedbirler eşitlik ilkesine aykırı olarak yorumlanamaz' cümlesi ile Çocuklar, yaşlılar, özürlüler, harp ve vazife şehitlerinin dul ve yetimleri ile malul ve gaziler için alınacak tedbirler eşitlik ilkesine aykırı sayılmaz' fıkrası ekleniyor.
20. MADDE: FİŞLEMEYE KARŞI ANAYASAL ÖNLEM
- Kişisel verilerin gizliliği konusunda önemli bir adım atılıyor. Fişlemeye karşı anayasal bir önlem getiriliyor. Buna göre herkes, kişisel verilerin korunmasını isteyebilecek. Bu hakla kişiler kendileriyle ilgili veriler hakkında bilgilendirilebilecek. Bu verilere erişme, düzeltilmesini veya silinmesini talep etme ve amaçları doğrultusunda kullanılıp kullanılmadığını da öğrenebilme şansına sahip olunuyor.
23. MADDE: SEYAHAT ENGELİ KALKIYOR
- Askerlİk veya vergi borcu nedeniyle yurtdışına çıkış yasağı konmayacak. Buna göre, vatandaşın yurtdışına çıkma hürriyeti, ancak suç soruşturması sebebiyle hakim kararına bağlı olarak sınırlanabilecek.
41. MADDE: ÇOCUKLARA KORUMA
- Devlet, istismar ve şiddete karşı önlemler almakla yükümlü olacak. Her çocuk, yeterli himaye ve bakımdan yararlanma, yüksek yararına açıkça aykırı olmadıkça, ana ve babasıyla kişisel ve doğrudan ilişki kurma ve sürdürme hakkına sahip olacak. Devlet, her türlü istismara ve şiddete karşı çocukları koruyucu tedbirleri alacak.
51. MADDE: SENDİKAL ÖZGÜRLÜK
- İşçiler, aynı iş kolunda birden fazla sendikaya üye olabilecek. Uluslararası Çalışma Teşkilatı'nın ilgili sözleşmesine aykırı olan anayasanın hükmü kaldırılacak.
53. MADDE: MEMURLARA TOPLU SÖZLEŞME
- Memurlar toplu sözleşme yapacak. Mevcut düzenleme, memur ve diğer kamu görevlilerine sadece toplu görüşme hakkı tanıyor. Eklenen yeni hükümle, memur ve diğer kamu görevlilerine toplu sözleşme yapma hakkı getiriliyor.
54. MADDE: GREV ZARARINI SENDİKA ÖDEMEYECEK
- Siyasi grev, lokavt, dayanışma grevi, genel grev, işi yavaşlatma ve direniş yasağı olmayacak. İşyerindeki grev zararını sendika ödemeyecek. Grev ve lokavt hakkına sınırlamalar getiren anayasanın 54. maddesinin üçüncü ve yedinci fıkraları yürürlükten kaldırılıyor.
74. MADDE: OMBUDSMANLIK GELİYOR
- Vatandaşların idareyle ilgili şikayetlerine Kamu Denetçisi bakacak. Yapılan düzenlemeyle Kamu Denetçiliği Kurumu (ombudsman) oluşturulacak. Kurum, TBMM Başkanlığı'na bağlı olarak kurulacak ve idarenin işleyişi ile ilgili şikayetleri inceleyecek. Kamu Baş Denetçisi, TBMM tarafından gizli oyla ve 4 yıllık süre için seçilecek.
84. MADDE: PARTİSİ KAPATILAN VEKİLE SİYASET YOLU
- Partisi kapatıldığı için yasaklananların milletvekilliği düşmeyecek. Anayasa'nın Milletvekilliğinin Düşmesi' başlıklı 84. maddesinin son fıkrası yürürlükten kaldırılacak. Anayasa Mahkemesi'nin DTP'nin kapatılmasına ilişkin verdiği kararla Ahmet Türk ve Aysel Tuğluk, milletvekili sıfatını kaybetmişti. Anayasa değişikliği geçerse, 2 eski vekil Anayasa Mahkemesi'ne başvurup milletvekilliklerinin iadesini talep edebilecek.
94. MADDE: TBMM BAŞKANININ GÖREV SÜRESİ
- TBMM Başkanı'nın 2 artı dönem sonu olan görevi süresi anayasaya ekleniyor. Buna göre, TBMM Başkanlık Divanı seçimlerinin her yasama döneminde iki kez yapılması ve ilk seçilenlerin görev süresinin iki yıl olması, ikinci devre için seçilenlerin görev süresinin ise o yasama döneminin sonuna kadar devam etmesi öngörülüyor.
125. MADDE: YAŞ'A YARGI YOLU
- Yüksek Askeri Şura'da ihraç edilenler, yargıya gidebilecek. Kadrosuzluktan emekli edilenler ise dönemeyecek. Ancak bu sürecin nasıl işleyeceğine ilişkin, yeni yasal düzenlemeler de yapılması gerekiyor. Yeni yasal düzenlemelerde göreve iade edilecek kişinin hangi rütbe ve kıdemden göreve döneceği, tazminat olasılığı gibi unsurların yer alması gerekecek.
128. MADDE: MEMURLARIN ÖZLÜK HAKLARI
- Yasalar dışında toplu sözleşmelerle de memurlara özlük hakları sağlanacak. Memur ve diğer kamu görevlilerinin nitelik, atanma, aylık, ödenek gibi özlük hakları kanunla düzenlenecek.
129. MADDE: DİSİPLİN CEZALARI YARGIYA TAŞINABİLİYOR
- Memurlar, disiplin cezalarına karşı yargıya başvurabilecek. Memurlar ve diğer kamu görevlilerine verilen uyarma ve kınama cezaları da yargı denetimine açılması öngörülüyor.
144. MADDE: ADALET DENETÇİLERİ
- Adalet hizmetleri ile savcıların idari görevleri yönünden Adalet Bakanlığı'nca denetimi, adalet müfettişleri ile hakim ve savcı mesleğinden olan iç denetçiler; araştırma, inceleme ve soruşturma işlemleri ise adalet müfettişleri eliyle yapılacak.
145. MADDE: ASKERE SİVİL YARGI YOLU AÇILIYOR
- Darbe girişiminde bulunan askerler, sivil mahkemelerde yargılanacak. Devletin güvenliğine, anayasal düzene ve bu düzenin işleyişine karşı suçlara ait davalar her halde adliye mahkemelerinde görülecek. Savaş hali haricinde, asker olmayan kişiler askeri mahkemelerde yargılanamayacak.
146. MADDE: ANAYASA MAHKEMESİ YENİDEN YAPILANDIRILIYOR
- Anayasa Mahkemesi'nin üye sayısı 11′den 17′ye çıkartılacak. TBMM, 3 üyeyi seçecek. Cumhurbaşkanı, 4 üyeyi üst kademe yöneticileri, serbest avukatlar, birinci sınıf hakim ve savcılar ile en az 5 yıl raportörlük yapmış Anayasa Mahkemesi raportörleri arasından doğrudan atayacak. 10 üyeyi de Yargıtay, Danıştay, Askeri Yargıtay ve YÖK'ün adayları içinden cumhurbaşkanı atayacak. Aday belirleyecek kurumlarda yapılan seçimlerde her üye adayların her biri için ayrı ayrı oy verebilecek.
147. MADDE: ÜYELERE 12 YIL SINIRI
- Yenİ Anayasa Mahkemesi üyeleri 12 yıl için seçilecek.
148. MADDE: KOMUTANLAR YÜCE DİVAN'A ÇIKABİLECEK
Anayasa Mahkemesi vatandaşların bireysel başvurularına da bakacak. Meclis Başkanı, Genelkurmay Başkanı, kuvvet komutanları ve Jandarma Genel Komutanı da görevleriyle ilgili suçlardan dolayı Yüce Divan'da yargılanacak. Yüce Divan kararlarına karşı yeniden inceleme başvurusu yapılabilecek. Genel Kurul'un yeniden inceleme sonucu verdiği kararlar kesin olacak.
149. MADDE: PARTİ KAPATMADA 12 ÜYEYLE KARAR
ANAYASA Mahkemesi, anayasa iptalleri ve partilerin kapatılmasına, en az 12 üyenin oyuyla karar verecek. Bireysel başvuruların kabul edilebilirlik incelemesi için komisyonlar oluşturabilecek. Anayasa değişikliğinde iptale, siyasi partilerin kapatılmasına ya da devlet yardımından yoksun bırakılmasına karar verilebilmesi için üye tam sayısının üçte ikisinin oyu aranacak.
156. VE 157. MADDE: ASKERLİK HİZMETİNİN GEREKLERİNE BAKILMIYOR
Askerİ Yargıtay ve Askeri Yüksek İdare Mahkemesi üyelerinin disiplin ve özlük işlerinde, askerlik hizmetinin gereklerine bakılmayacak. Bunun için hakimlik teminatı esasları dikkate alınacak.
159. MADDE: HSYK'YA YENİ YAPI
Hakİmler ve Savcılar Yüksek Kurulu'nun (HSYK) halen 7 olan asıl üye sayısı 22′ye, 5 olan yedek üye sayısı ise 10′a çıkarılacak. 4 üyeyi cumhurbaşkanı atayacak. 3 üye Yargıtay'da, 2 üye Danıştay'da, 1 üye Türkiye Adalet Akademisi'nde seçilecek. 7 üye adli yargıdaki, 3 üye idari yargıdaki kürsü hakimlerinden olacak. 3′er aday belirleyecek kurumlarda yapılan seçimlerde her üye adayların her biri için ayrı ayrı oy verebilecek. HSYK, 3 daire halinde çalışacak. Adalet Bakanı ve Müsteşarı kurulda yer alacak.
166. MADDE: KONSEY ANAYASAL KURUM OLUYOR
Ekonomİk ve Sosyal Konsey, anayasal kurum olacak, ekonomiye ilişkin
konularda hükümete danışmanlık yapacak.
GEÇİCİ 15. MADDE: DARBECİLER YARGILANABİLECEK
12 Eylül 1980 darbecileriyle o dönem görev yapan hükümet üyeleri ve darbe dönemi işlemlerine karşı davalar açılabilecek. Anayasanın, 12 Eylül dönemindeki Milli Güvenlik Konseyi üyeleriyle bu dönemde kurulan hükümetler ve Danışma Meclisi'nde görev alanların yargılanmasını önleyen geçici 15. maddesi yürürlükten kaldırılacak.
GEÇİCİ MADDE: YEDEK ÜYELER ASIL OLUYOR
Pakette anayasaya yeni bir geçici madde eklendi. Buna göre, mevcut Anayasa Mahkemesi üyeleri 65 yaşına kadar görevlerini sürdürecek. Yedek üyeler asıl üye sıfatını kazanacak. HSYK, 30 gün içinde yeni hükümlere göre yapılandırılacak.
