Tarih: 20.09.2013 00:00

Facebook Twitter Linked-in Whatsapp

1960`lı yıllarda, ülkemizin tek ve en önemli turistik ilçesi konumunda bulunan Erdek, şimdi de turizm çeşitliliğine "arkeoloji" ve "inanç turizmi"ni de eklemeye adım adım yaklaşıyor. İlçenin hemen karşısında yer alan Zeytinliada, yedi yıldır gerçekleşen arkeolojik kazılarda gün ışığına çıkarılan çok değerli yapıtlarla dikkati çekerek, özellikle yabancı turizmine kucak açmaya hazırlanıyor. Meryemana Kilisesi ve vaftiz havuzu başta olmak üzere birçok Bizans yapıtının yer aldığı adanın, Hıristiyan dünyasının büyük ilgisini çekmesi bekleniyor.

Zeytinliada kazılarını yedi yıldan bu yana, Erzurum Atatürk Üniversitesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Nurettin Öztürk`ün başkanlığındaki ekip yürütüyor. Kapıdağ Yarımadası çevresine yayılmış irili ufaklı birçok ada içinde sürekli yaşanılıp, sayfiye yeri olarak kullanılan Marmara, Paşalimanı, Avşa, Koyunlu, Türkeli, Ekinlik, Tavşanlı ve Zeytinliada adalarında, ilçeye en yakın  konumda Zeytinliada`nın bulunduğunu vurgulayanDoç. Dr. Nurettin Öztürk, şu değerlendirmede bulundu:

"170 metre uzunluk, 50 metre genişliğe sahip bulunan Zeytinliada, Erdek`e en yakın adadır. Adanın ana kütlesini, Marmara Denizi`nde yer alan adaların oluşumundaki koyu ve açık damarlı beyaz mermer veya yer yer metoformik kristalin şistler oluşturmaktadır. Üzerinde bulunan zeytin ağaçları nedeniyle `Zeytinadası` veya `Zeytinliada` denilen ada için Strabon`un, `Kyzikosluların adasındaki güzel ormanlarla örtülü Artake dağını ve hemen kıyıda, aynı isimdeki dağın uzantısı denebilecek Artake adacığını işaret edelim` sözlerinden, adanın eski adının Artake olabileceğini öğreniyoruz. Plinus`un, Kyzikos çevresindeki adaları sayarken, `Kaleli Artacaeon cum oppido` diye söz ettiği adacık, Zeytinadası`dır. Ada, o çağlarda limanın kontrol edildiği müstahkem duvarlara sahip bir kale durumundaydı. La Mottraye, 18. yüzyılın başında, Rumların, Erdek`in karşısındaki bu küçük adaya `Mexaniota` dediklerini bildiriyor. Zeytinliada`nın, Rumlar arasındaki son adı ise `Kera Panagia`dır. 1250 yılında Erdek`ten geçen keşiş Planudis, Protosebastus Tarkhaniotis`e gönderdiği 55. mektubunda, bu ada üzerinde bir Panagia(Meryemana) Kilisesi`yle, şifalı bir sıcak su kaynağı bulunduğunu yazmaktadır. 1328`de, Bizans İmparatoru Andronikos Paleologos`un Erdek`i ziyaretine neden olan Meryemana Kilisesi`nde kendisine mucizeler atfedilen gayet eski bir Meryemana ikonasından söz edilir.     

Ardından, Erdek Metropolitan Kilisesi`nde koruma altına alınan bu ikona, 79x99 santimetre boyutunda, 3 santimetre kalınlığında ve 23 kilogram ağırlığındaydı. Geçmiş yıllarda İstanbul Alman Arkeoloji Enstitüsü direktörlüğünü yapan Dr. Mordtmann, baştan aşağı kurt yeniği içinde bulunan ikonanın üslubuna göre 4. yüzyılda yapılmış olabileceğini belirtmiştir. 2010 yılında, Alman Arkeoloji Enstitüsü`nde çalışma yaptığımız günlerde Haliç`te yer alan Fener Rum Patrikhanesi`nin ziyareti sırasında, girişte, sol duvarda asılı bulunan ikona ile karşılaşmıştır. Patrikhane sorumlusu, ikonanın Erdek adasından geldiğini sözlü olarak dile getirmiştir."

Adada şifalı su

Doç. Dr. Nurettin Öztürk, Evliya Çelebi`nin, 1631 yılında çıktığı Zeytinliada ile ilgili kitabında bilgi verirken, "Erdek ana karasına çok yakın olan küçük bir ada ve içinde bir şifalı su"dan söz ettiğine dikkati çekti.

1946 yılında, Erdek Belediyesi tarafından o zamanki ismi Beden Terbiyesi Genel Müdürlüğü olan Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğü`ne satılarak, bu kurum personeli için turistik kamp konumunda kullanılan, bu süre içinde uzun yıllar Erdeklilere kapısı kapatılan Zeytinliada, Hüseyin Sarı`nın Belediye Başkanlığı döneminde başlatılan hukuk mücadelesinin ardından, 12 Aralık 2000`de, Danıştay`ın da onaylaması sonucu yeniden Erdek Belediyesi`ne devredildi. Böylece 53 yıllık sürecin ardından ada, yeniden Erdek`in malı olurken, 12 Mart 2002`de ise Tapu Dairesi, adanın tapusunu Erdek Belediyesi adına tescil etti.

Kazı ekibi Başkanı Doç. Dr. Öztürk, yedi yıllık kazı çalışmalarında gerçekleşen çalışmalar ve ortaya çıkarılan yapıtlar hakkında şunları söyledi:

"Tarihte şifalı su kaynağı ile öne çıkan adada gerçekleşen kazı çalışmalarında, güney, kuzey ve batı kesimlerinde 50 santimetrelik dolgular altında çok sayıda kiremit mezar ele geçti. Bu mezar yoğunluğu, iki düşünceyi ön plana çıkarmıştır. Birincisi, Arteka`ya gemi veya teknelerle, tedavi olmak amacıyla gelen hastaların tedavi edildiği ve tedaviye yanıt vermeyenlerin, öldüklerinde buraya gömüldükleridir. İkincisi, Meryemana Kilisesi`ne hac ziyaretinde bulunan kişilerin ömürleri yetmediği için vasiyet ile buraya gömülmelerini sağladıklarıdır. Bu mezarlardan çıkarılan iskeletlerin bir bölümü, Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Antropoloji Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Fadime Suata Alpaslan ve ekibi tarafından incelenmiştir. Söz konusu rapora göre, genel olarak orta yaş grubuna sahip Zeytinliada bireylerini en çok etkileyen patolojiler, romatizmal hastalıklardır. Zeytinliada Manastırı, Meryemana Kilisesi, vaftizhane, şapel, inziva odaları, açık hava tapınım alanı, sunak alanı, ayazmalar, sarnıçlar, hamam, havuzlar, fırınlar, latrina, depo, işlik, liman ve kayıkhaneden oluşmaktadır. Zeytinliada Manastırı`nın yapım tarihi konusunda kesin bir yazıt bulunmamaktadır. Zeytinliada`da, 2007 yılından bu yana yaptığımız kazı çalışmalarının ışığında manastırın kuruluş tarihini, çıkan buluntulara dayanarak, 4. yüzyıla indirebilmek mümkündür. Bu tarihten, 14. yüzyıla dek birtakım ilave ve değişiklikler geçirerek kullanıldığı belirlenmiştir. Antik kaynaklarda, adaya 7 kilometre uzaklıkta yer alıp, Antik Çağ`da, `Dünyanın Sekizinci Hârikası` olarak geçen Kyzikos`taki Hadrianus Tapınağı`nın, 1. Leon döneminde(457-474), `Bâkire Meryem` adına kiliseye dönüştürüldüğü bilinmektedir. Zeytinliada`da bulunan bu manastırın da, aynı dönemde tapınaktan kiliseye dönüştürüldüğü düşünülebilir. Su kültünün varlığı ve kazıda gün ışığına çıkan buluntular, burada bir Apollon Tapınağı`nın olabileceği olasılığını güçlendirmektedir."

Türkiye`nin en büyük vaftiz havuzu

Adadaki kazıları, 2007 yılında Kültür ve Turizm Bakanlığı, Müze Müdürlüğü ve Erdek Belediyesi desteğiyle başlatarak, bugünlere getirdiklerini, adada gün ışığına çıkarılan Erdek Bizans Dönemi`ne ait tarihi kilisenin, antik kaynaklarda "Dünyanın en güzel kilisesi" olarak geçtiğinin altını çizen Doç. Dr. Nurettin Öztürk, şöyle konuştu:

"Bu kilise, yapılış özelliklerine göre Ayasofya Kilisesi ile büyük benzerlikler taşıyor. Adadaki kilisenin büyük bir vaftiz havuzu var. Türkiye`de bulunanların en büyüğü. Ortodoks dünyasında ise en büyük vaftiz havuzları arasında yer alıyor. Havuz, altıgen bir yapıya sahip. Yekpare mermerden yapılmış. Bu mermerin, yakınımızda bulunan Marmara Adası`ndan çıkarıldığını düşünüyoruz. Tek parça mermer bloktan oyulmuş. 2 metreye 1,5 metre ölçüleri var. Ortodoks kiliselerinde bu kadar büyük olanını görmedim."

Öztürk, yaklaşık 1600 yıllık bu havuza, ada içindeki kaynaktan su taşıyan özel yerlerinin de bulunduğunu belirterek, "Geç dönemde ada terk edilince, burada çalışan din görevlileri, kendilerini vaftizhanenin içine gömmüşler. Çevresinde, din görevlilerine ait mezarlar bulunuyor" dedi. Böylesine büyük bir vaftiz havuzunun olduğunu kimsenin bilmediğini vurgulayan Öztürk, şunları söyledi:

"Havuzun büyük yapılmasının nedeni, 4. yüzyıldan önce 15-16 yaşlarındaki gençlerin de vaftiz edilmesidir. O dönemde Hıristiyanlığı sonradan kabul edenler, büyük havuzlarda vaftiz ediliyordu. Muhtemelen bunlar, gençlerin de vaftiz edildiği havuzlardır. Havuzu, Hıristiyan dünyasından gelen bazı ziyaretçilerimiz de görünce çok şaşırdılar. Adamızın, kilisemizin gönüllü turizm elçisi olacaklarını söylediler."

Arkeopark olacak

Bu arada, Güney Marmara Kalkınma Ajansı`ndan alınan ekonomik destek ile arkeopark durumuna getirilme çalışmaları da sürdürülen Zeytinliada`nın, Türkiye`nin "ilk ada müzesi" durumuna getirileceğine dikkati çeken Doç. Dr. Öztürk, "Bilmiyorum, belki de dünyanın tek ada müzesi, Zeytinliada`da kurulacak. Bu adanın, Hıristiyan dünyasının büyük ilgisini çekerek, Erdek turizmine canlılık katacağına inanıyorum" diye konuştu.

— HABER SONU —