Çevre kirliliği ve atık sorunu diye tanımladığımız olgu bizim aynadaki görüntümüzdür. Bizim dışımızdaki dünyanın atıklar ve çöpler üzerindeki ortak aklı, bilimin söyledikleri, kanunların emrettiği denetimler, sulandırılmamış bir sürdürülebilirlik felsefesi ile ortak iletişim dili bu kötü gidişi aşmada ve aynadaki çirkin yüzü güzelleştirmede tek yardımcımız olacaktır.
Doğru bir sonuç ve iletişim için kurduğumuz her bir cümlede kullandığımız ifadelerin ve kavramların tanımlarında, yani açıklamalarında hem fikir olmanın mecburiyetinde anlaşmış sayılırız. O halde soralım: Çöp-atık nedir? Cevap: Bizim için işlevini yitirmiş, maddi bir değer ifade etmeyen, üretim ve katma değer amaçlı kullanamadığımız, özel yaşam alanlarımızda yer işgal eden her türlü madde, cisim, ve malzemedir. Değişik koşullarda koku, haşere ve hastalıklara da yol açabilirler. Ancak, tanımın başında ‘bizim için’ ifadesinin altını neden çizdiğimi sorarsanız; çöp ve atık dediklerimiz bir anda boyut değiştirip, farklı bir anlam ile ekonomik bir değer bile kazanacaktır. Bunu en güzel şu deyiş anlatır. ‘ Birinin çöpü diğerinin servetidir.’ Hemen hepimiz poşet dolusu pet şişeyi çöpe bırakmışızdır. Ahşap bir sapı olan, ufak bir kesici bıçaktan yapılmış salatalık soyacağı kadar basit ve küçük bir el aleti ile bu şişeleri, işyerinizin temizliğini yapabileceğiniz dekoratif bir fırçada, oturacağınız hafif ve sağlam bir taburede, arabanızı bile çekebileceğiniz güçlü bir halatın yapımında, bahçe tasarımınızda ve kapınızın üstünden renkli kıvrımlarla dalgalanan zarif bir sinekliğin yapımında kullanabileceğinizi söylersem, onları an itibarıyla çöp olarak görür müsünüz?
NHK World Japan kanalında seyrettiğim metruk bir binanın yarı kırık ahşap kapısından basit el aletleriyle yaşlı bir adam tarafından bir Stradivarius kemanın ortaya çıkarılışını keşke sizin de görme imkanınız olsaydı. Bizim için o kapı en fazla sobada yakılmaya namzetken, O kapıdan doğan kemanı artık çöpe atma imkanınız var mı? Earthrise isimli çevre programının yayın kanalı olan Al Jezeera English’de deniz yosunlarından elde edilen ve doğada çok çabuk yok olan pet şişe ve bardakları izlerken, aklıma Erdek sahillerinden lodos sonrası çöp römorklarıyla toplanıp, çöpe atılan yosunlar geldi. 8 Haziran Çevre ve Deniz Temizliği bahsine dönersek, ‘Sıfır Atık’ mantığını ‘ Sırf Atık’ icraatına çevirdiğimizi üzülerek görürüz.
Manzarayı anlatıyorum. Meydanda hemen her yaş, meslek ve statüden ortalama iki yüz kadar toplanmış insanlar… Tabiata, çevreye verdikleri yüce değerin sonucunda, elleri ile çöpleri toplamaya hazırlar. Onlar için ‘Elleri dert görmesin’ temennisinden sonra fotoğrafın asıl kadrajına (çerçevesine) geri dönelim. Latex eldivenler takıldı. Bir metre boyunda jumbo plastik çöp poşetleri dağıtıldı. Uzunluğu iki futbol sahası kadar olan Kurbağalı Plajı on dakika içinde kat edildi. Her biri bir çuval büyüklüğünde yüze yakın plastik poşet, içlerindeki bir iki avuç kırıntı ile buruşturulup, çöp römorkuna atıldılar. Çöp mü topladık, tabiat için yüzlerce senede yok olacak latex ve naylon çöpler mi yarattık? Yazının başından beri size anlatmaya çalıştığım fotoğrafın bir tarafında sanatla, zanaatla ve bilimle çöpü değere çevirenler varken, diğer ucunda çöple, kirlilikle mücadele ederken istemeden de olsa çöp üretimini görüyoruz.
Bir anekdot da (kısa bir anlatım da) deniz temizliğinden. Dalgıçlara yakın bir mesafede konum alan Erdek Kaymakamı Abdullah Atakan Atasoy her sene aynı yerden bol miktarda çöpün çıkarıldığını dalanlardan öğrendiğinde sorunu tam da merkezinden vuracak güzellikte bir soru yöneltti. ‘Bunun sebebi ne olabilir?’ Benim de hak verdiğim ve katıldığım cevap suyun içindeki dalgıçtan geldi ‘ Eğitim eksikliği, cehalet olabilir. Kaymakam Bey.’ Yürüyüş bandının üstüne öbekle yığılı cam ve pet şişelerin, paslı metallerin, otomobil ve kamyon lastiklerinin, teneke kutuların, parça ağların, elektronik cihazların, suyun altında kararıp kokuşmuş giysilerin, yaygıların kısacası denizin altını cehenneme çeviren bu savrukluğun temel faili elbette eğitimsizlik ve cehalettir. Ancak, bu kötü manzaranın tamamının açıklayıcısı değildir. İşi sadece eğitim sonucu kazanılmış yaşantıya, bir anlamda vicdanlara bırakıp sonuç alamazsınız. Bu durumda kanunların da gereği kalmaz. Takipsizlik, denetimsizlik, ve cezasızlık düzgün işleyen her mekanizmayı sulandırır. Emek verip o çöpleri denizin dibinden yukarıya taşıyanların haricinde bir daha asla bakmayacakları hatıra fotoğraflarını gülücükler eşliğinde çöplerin önünde çektirenlerin nasıl bir haz duyduklarını da bir türlü anlamadım. Eğitimle, bilimle, sanatla ve erdemle büyüyen toplumların çöpleri servete dönüşürken, biz yeni çevre temizlikleri planlamanın derdinde olacağız. Göstermelik olmayan, tüm liman bölgesini kapsayan temizlik seferberliğini görmek dileğiyle,akılla, bilimle esen kalın.
NOT: İlginç çöp değerlendirme tekniklerinden örnekleri ‘Çöp ve kazanç’ başlığında gazetenin elektronik sayfasında bulabilirsiniz.
