Velayet, küçük ve bazı durumlarda kısıtlı kişilerin korunmalarını sağlamak amacıyla anne veya babaya yahut her ikisine de verilen haklar ve tabii oldukları yükümlülüklerin tümüne verilen hukuki terimdir. Velayet ana ve babaya yalnızca hak ve yetki sağlamayıp aynı zamanda yükümlü oldukları bazı durumları da yaratacaktır.
Türk Medeni Kanunu´na göre evlilik birliği devam ettiği sürece çocuk üzerinde ana ve babanın ortak velayetinin bulunduğu kabul edilir.Evlilik birliğinin boşanma ile son bulmasında ise velayet genellikle (ortak velayet mümkündür) ya anne,ya da babaya ait olacaktır.
Velayet yalnızca ana ve baba bakımından çocuk üzerinde haklar tanımaz, bazı yükümlülükleri de beraberinde getirir.
Boşanma davalarında çocuğun velayetinin kimde olacağı,tarafların en merak ettiği ve üzerinde en çok çalıştıkları konudur.Sürdürdükleri ortak hayatı sonlandırma kararı alan taraflar,bu ortak yaşamın parçası olan ortak çocukları ile hayatlarına devam etmek isteyebilirler. Velayetin kimde kalacağı hususunda taraflar anlaşamamışlarsa bu kararı aile mahkemesi hakimi verecektir.
Velayetin kime verileceğine karar verecek hakim, bu kararı çocuğun üstün yararını göz önünde bulundurur. Çocuğun üstün yararından anlaşılacak husus,çocuğun eğitim bakım barınma sosyal yaşam gibi temel ihtiyaçlarının eksiksiz biçimde faydalanarak sağlıklı bir birey olma yolunda ilerlemesidir.Aile mahkemesi hakimi,bu konuda kararını verirken çocuğun üstün yararını velayet konusunda temel alır ve velayeti ana veya baba üzerine bırakabilir.
Çocuğun yaşı da velayet konusunda önem arz eden bir diğer husustur. Zira henüz çok ufak yaşta olan bir cocuk anne bakımına muhtaç ise hakim,velayetin anneye verilmesi yönünde karar verebilecektir.Türk hukukunda yerleşik Yargıtay içtihatları ve uygulamada görüldüğü üzere,0-3 yaş arası çocuklar anne bakımına muhtaç çocuklar olarak kabul edilir ve annenin sosyal- ekonomik durumuna bakılmadan velayetin anneye bırakılmasını hükme bağlar.
Daha büyük yaşlarda olan çocuklarda ise velayet baba yönüne doğru anne ile eşitlenmeye başladığı görülür.Eğer çocuk konuşabilme yetisine sahipse sosyal hizmet uzmanları eşliğinde çocukla konuşularak çocuğun annesi ile mi yoksa babası ile mi yaşamasını istediği sorulur.Bunun üzerine hazırlanan rapor aile hakimine verilir fakat unutulmamalıdır ki,aile mahkemesi hakimi bu rapora göre karar vermek zorunda değildir.Hakim,çocuğun üstün yararı hangi tarafta olacaksa ona yönelik takdirini kullanır.
Velayet hakkı değiştirilip diğer taraf lehine de verilebilir. Velayet hakkına sahip anne veya babanın evlenmesi sonucu çocuğun bu durumdan huzursuz olması,etkilenmesi ve sorun yaşaması gibi durumlarda velayet annede ise babaya,babada ise anneye verilebilecektir.
Boşanma davalarında velayet dava sürecinde geçici olarak,karar sonrası ise kalıcı olarak belirlenecektir.Bu konuda hakime takdir yetkisi bırakılmıştır ve hakimin takdiri belirleyici rol oynayacaktır.Dolayısıyla velayet davalarında konu ile ilgili alanında uzman bir avukat ile çalışmanız ve birlikte yol haritası çizmeniz ileride oluşabilecek hak kayıplarını önleyecektir.